Prostat Kanseri Tedavisinde PSA Takibi ve Anlamdırılması Nedir?

PSA nedir: Prostat kanserli hastalarda prostata spesifik antijen (PSA) kan seviyesi, genellikle tedavinin ne kadar etkili olduğunun en iyi bir göstergesidir. Genel olarak konuşursak, PSA seviyesi tedaviden sonra çok düşmesini bekleriz. Ancak yinede  PSA sonuçları her zaman güvenilir olmayabilir, hastanın klinik durumu ve görüntüleme tetkiklerinin  sonuçları da önemlidir ve beraberce düşünülmesi gerekir, hatta bazen anlamsız, hiçbir şekilde konduralamayacak  PSA sonuçları ile karşılaşabiliriz.

Tedaviye başlamadan önce, tıbbi ekipten tedavi sırasında ve sonrasında PSA’nın  ne seviyede olmasını  beklediğini ve hangi seviyelerin endişeye neden olabileceğini sormak isteyebilirsiniz. PSA seviyesinin genel resmin yalnızca bir parçası olduğunu bilmek önemlidir. Diğer faktörler de kanserin hala mevcut olup olmadığını, büyüyüp büyümediğini veya tekrar nüks edip etmediğini  belirlemede rol oynayabilir.

Ayrıca, PSA seviyelerinin tedavi sırasında veya sonrasında bazen kendi kendine dalgalanabileceğini(Bounce, fluktuasyon) bunun kanserle ilişkili olmayabileceğini bilmek önemlidir, bu nedenle PSA seviyesindeki küçük oynamalar her zaman gerçekte ne olduğunun bir işareti olmayabilir. Anlaşılır bir şekilde, prostat kanseri tedavisi gören birçok hasta, PSA seviyelerindeki çok küçük değişikliklerden bile çok endişe duymaları doğaldır. PSA seviyesi, kanseri izlemek için önemli bir araçtır, ancak PSA'daki her artış, kanserin büyüdüğü ve hemen tedavi gerektirdiği anlamına gelmez. Gereksiz kaygıyı sınırlamaya yardımcı olmak için, PSA seviyenizdeki hangi değişikliğin hekiminizi ilgilendirebileceğini anladığınızdan emin olmazıda fayda var.

1-İzlem(Bekle-Gör) veya aktif izlem sırasında PSA takibi ve Anlamlandırılması

Sadece izlem veya aktif izlem seçeneği uygulanan hastalarda, kanserin büyüyüp büyümediğine ve bir tedavinin gerekip gerekmediğine karar vermek için PSA seviyeniz yakından izlenmesi gereklidir. PSA seviyesi ve ne kadar hızlı yükseldiğini izlemek bu grup hastalarda  esasdır. Hangi PSA seviyesinin daha fazla eylem (prostat biyopsisi veya tedavi gibi) gerektirebileceği konusunda tam bir  fikir birliği yoktur. Yine doktorunuzla konuşun, böylece PSA'nızdaki hangi değişikliğin endişe nedeni olarak kabul edilebileceğini anlayın.

2- Ameliyattan sonra PSA takibi ve Anlamlandırılması

Kan PSA seviyesi, radikal prostatektomiden ameliyatından  sonraki birkaç ay içinde çok düşük veya hatta tespit edilemeyen bir düzeye düşmesi beklenir. Genellikle ameliyattan sonra PSA düzeyini kontrol edilmesi için en az 6 ila 8 hafta beklemeyi tavsiye edilir. Bazı hastalar, ameliyattan sonra PSA seviyeleri çok düşük seviyelere düşse bile endişelenebilir, ancak bu her zaman kanserin sedat ettiği anlamına gelmez. Modern PSA kan testleri, küçük miktarlarda PSA'yı bile tespit edebilir, ancak bu miktarlar, özellikle zamanla yükselmiyorlarsa önemli olmayabilir. Bu sadece vücutta PSA üreten bazı başka hücrelerin olduğu anlamına gelebilir, ancak bunlar ille de kanser hücreleri kaynaklı olduğunu göstermez.

Yine de, ameliyattan sonra saptanabilir herhangi bir PSA seviyesine sahip olmak hastalar ve aileleri için stres ve endişe kaynağı olabilir. Önemli olan ameliyattan sonra ölçülemez denilen veya en düşük PSA değerinin zaman içinde yükselip yükselmediği ve ne kadar sürede nekadar yükseldiğidir. Bazen PSA daki küçük oynamalar bile bazı hasta grupları için önemli olabilir. PSA seviyelerinde hızlı artış kanserle ilişkili olabilir ve tekrar nüks belirtisi olarak değerlendirilebilir.Örneğin 3 aylık bir süre içinde iki katına çıkan bir PSA seviyesine sahip olan hastalar, PSA seviyesi ikiye katlanmayan erkeklere kıyasla daha kötü gidişata (prognoza) sahip olma eğilimindedir. Bu aynı zamanda PSA ikiye katlama süresi olarak da bilinir.

3- Işın Tedavisi sonrası PSA takibi ve Anlamlandırılması

Işın tedavisi prostattaki tüm hücreleri öldürmez, bu nedenle PSA'nın ölçülemez denilen düzeye düşmesi beklenmez. Kalan normal normal prostat ve kanser  hücreleri yine de bir miktar PSA üretecektir. Işın tedavisinden sonra PSA seviyesindeki  düşüş şekli de ameliyat sonrası olandan oldukça  farklıdır. Işın tedavisinden sonraki PSA seviyeleri yavaş düşme eğilimindedir ve tedaviden 2 yıl veya daha uzun bir süre sonrasına kadar en düşük seviyelerine ulaşamayabilir.

Işın tedavisi sonrası genelde 3 ayda bir PSA seviyelerini takip edilmektedir, ancak bu kural değildir. PSA seviyesinde bir kerelik küçük bir artış bile hastanın daha yakından izlenmesi gerekebilir,  ancak özellikle ışın tedavisinden sonra PSA seviyeleri zaman zaman biraz dalgalanabileceği (Bounce-fluktuasyon) olabilir, bu aşırı olmayan dalgalanmalar her zaman kanserle ilişkilendirilmez. Bununla birlikte, tedaviden sonra ardışık testlerde yükselen bir PSA, kanserin hala sedat ettiği anlamına gelebilir. Temel olarak ışın tedavisinden sonra  PSA'nın ulaşılan en düşük seviyenin üzerine 2 ng /mL'den fazla yükselmesi durumunda, tekrar nüks olarak düşünülür, ek tedavi ihtiyacı doğabilir. Hatta ancak bazen artı 2 ng/mL artış olmadan da bazı riskli hasta gruplarında metastaz taramaları için bazı testlere başlanabilir. 

Harici ışın tedavisi ve brakiterapiden sonra meydana gelen PSA sıçraması(Bounce) adı verilen bir fenomen de vardır. PSA, tedaviden sonraki ilk birkaç yıl içinde kısa bir süre için hafifçe yükselir, ancak daha sonra tekrar düşer. Nedeni hakkında kanıta dayalı bir bilgi henüz yoktur, bu PSA sıçramaların klinik bir önemi bulunmamaktadır. 

4- İlerlemiş prostat kanseri tedavisi sırasında PSA Takibi ve Anlamlandırılması

İlerlemiş metastaz yapmış,  hormon tedavisi, kemoterapi veya immünoterapi gibi tedavilerin kullanıdığı prostat kanseri hastalarda , PSA seviyesi takibi, tedavinin ne kadar etkili olduğu  veya farklı başka bir tedaviye geçilmesinin zamanının gelip gelmediğini göstermektedir. 

Başlanan tedavilerin PSA seviyesini düşürmesi beklenir (en azından ilk başta), ancak bazı durumlarda daha fazla yükselmesini engellemeye veya hatta yükselmeyi yavaşlatmaya yardımcı olabilirler. Elbette, kansere bağlı olup olmadığı ve görüntüleme testlerinde kanserin ilerleme gösterip göstermediği gibi diğer faktörler de tedavileri değiştirme zamanının gelip gelmediğine karar verirken önemlidir.

Kanserin prostat dışına yayıldığı hastalarda , mevcut PSA seviyesiden ziyade PSA seviyesinin zamanla  değişip değişmediği veya ne kadar hızlı değiştiği daha  önemlidir. PSA seviyesinin kendisi, bir erkeğin semptomları olup olmayacağını veya ne kadar yaşayacağını tahmin etmez. Çoğu erkeğin PSA seviyeleri çok yüksektir ve kendilerini iyi hissederler. Düşük PSA seviyesine sahip diğer erkeklerde semptomlar olabilir.