Şok Dalgalarıyla Taş Kırma-ESWL nedir?
ESWL (Extracorporeal shock wave litotripsi) dışardan şok dalgalarıyla taş kırma demektir. Bu cihazın keşfi 1980 li yıllara dayanmaktadır. İlk keşfedildiği yıllarda ve 90’lı yıllarda daha geniş kullanım alanı bulan ESWL son yıllardaki kapalı ameliyat tekniklerinin gelişmesine bağlı olarak kullanım alanı biraz daha daralmıştır. ESWL üriner sistem taşlarının % 90 için uygun ve etkili bir tedavi yöntemidir.
Şok dalgalarını oluşturan enerji kaynakları açısından elektrohidrolik, piezoelektrik ve elektromanyetik olarak 3 şekil cihaz vardır. Bu cihazlar arasında taşı kırma başarısı açısından fark yoktur. Taşı odaklama ve görüntüleme açısından ise 2 türlü cihaz vardır; floroskopi (x-ray) ve ultrasonografik cihazlar. Bu amaçla en yaygın kullanılan cihaz floroskopik cihazlardır. Röntgende görülmeyen (radyolüsen) taşlar için ise ultrasonografik cihazlar daha uygundur.Cihaz 3 ana parçadan oluşur. Hastanın üzerine uzandığı bir masa, jenaratör ve ses dalgalarının ciltten vücuda giriş yaptığı bir su kesesi ve taşı odaklamak için kullanılan röntgen veya ultrason cihazı. ESWL yöntemi ile ciltten vücuda giren ses dalgaları taşı küçük parçalara ayırır ve bu çok küçük taş parçaları vücudu idrar yolundan terk eder. İşlem sırasında jeneratörden üretilen ses dalgaları hastanın cildinden odaklanan taşa iletilir. Ses dalgaları dakikada belli bir frekansta üretilir ve işlem sırasında frekans artırılabilir. İşlem yaklaşık 20-45 arasında sürer ve ek seans ihtiyacı olabilir. Eğer taşınızın boyutu büyükse taşınızın tamamının kırılması için birkaç seans yaptırmanız gerekebilir. 3 kereden fazla taş kırma seansı yapılması kesinlikle önerilmez.İşlemden sonra hastanede kalınmasına gerek yoktur.Başarı oranı %100 değildir.Taşın yerine ve büyüklüğüne göre değişmekle birlikte ,1 cm den küçük taşlarda yaklaşık %60-90 başarı vardır.
İlk tedavi seçeneğin ESWL olduğu durumlar; Böbrekteki 2 cm den küçük özellikler 1cm e yakın taşlar, Perkütan veya açık cerrahi sonrası rezüdü(kalan) böbrek taşları Üreter üst uç taşları ve bazı üreterin diğer bölgelerindeki taşlardır. Ancak, ESWL diğer bütün taşlara da tek başına veya diğer tedavi tekniklere ek olarak uygulanabilen bir yöntemdir. Üreter alt uçtaki taşa da ESWL yapılabilir. Ancak buradaki taşın odaklama güçlüğü, taşın kırılmama ihtimali göz önüne alındığında üreterorenoskopik olarak taşın tedavi edilmesi daha doğru seçenek olmaktadır. Böbrekteki 2cm ve üzeri taşlarda ESWL uygulanırsa hem seans sayısı çok fazla olacaktır. Hem de taşın parçalanıp böbreği tıkama riski daha fazla olduğundan perkütan nefrolitotomi (3 cm’den büyük taşların çıkarılmasında kullanılır) daha uygun bir seçenek olacaktır. Böbrek içindeki ve özellikle böbrek alt poldeki 1-2cm arası taşlar halen tartışma konusudur. ESWL ve flexible üreteroskopik (idrar kanalına girilerek yapılan işlem) (veya kombinasyonu) taş tedavi yöntemleri bu taşlar için uygun yöntemlerdir.
Çocuklardaki böbrek ve üreter taşlarında da ses dalgaları ile dışarda taş kırma işlemi (ESWL) başarıyla uygulanabilmektedir. İşlem sonrası çocuklara taş fragmanlarını erişkinlere göre daha kolay atabilmektedir. Çocuklar için tek endişe işlem sırasında anestezi gereksinimidir. İşlem sırasında çocukların ağrı duymaması ve çocukların hareket ederek taşa odaklanmanın engellenmemesi için çocuk hastalara hafif bir anestezi uygulanır. Erişkinlerde olduğu gibi 2cm’den küçük böbrek taşları, 1cm’den küçük idrar kanalı (üreter) taşlarının tedavisinde ESWL uygun bir tedavi yöntemidir.
ESWL yapılmaması Gereken Durumlar-Kontrendikasyonları: Aktif idrar yolu enfeksiyonu olanlar, gebeler, kontrolsüz yüksek tansiyonu olanlar, kan sulandırıcı ilaç kullananlar, kanama bozukluğu olanlar, kırılan taş parçalarının dökülmesini engelleyecek idrar kanallarında yapısal bir tıkanıklığı olanlar, kalpten çıkan büyük damarında (aort) balon gibi şişmesi (anevrizma) olanlarda yapılması sakıncalıdır. Taşın sertliği ve böbrek içinde bulunduğu yer başarısını etkidiği için bazı özel durumlarda önerilmez. Çekilen tomografide yoğunluğu (dansitesi) fazla (>1000HU) olan taşlarda işlem genellikle başarısız olmaktadır. Yine böbrek alt odacığında (kaliks) olup bu odacıktan kırılan taşların atılmasını engelleyecek anatomik bir durum var ise ESWL önerilmez.
Komplikasyonları: İşlemle ile parçalanan taşlar idrar yolundan vücudu terk etmektedir. Özellikle böbreğin alt odacığındaki (kaliks) taş parçaları dışarı atılamayıp orada kalmaktadır. Bu küçük fragmanlar taş oluşumu için zemin hazırlar ve küçük parçalar büyüyebilir (%21-59). Taşlar dökülürken hastada ağrı (renal kolik) ve idrar yolunda (üreter) boylu boyunca dizilir ve idrar yolunu tıkar. Bu duruma taş yolu denir ve genellikle tıkanmanın ciddiyetine göre tedavi edilir. Taş kırma işlemi sırasında ciltten taşa iletilen şok ses dalgaları böbrek ve çevre dokulara da zarar verebilir. Böbrekte hafiften ciddi kanamaya varan yan etkileri olabilir (<%1-19). Nadiren çevre dokularda da hasara sebep olabilir. Kalp hastalarında kalp ritim problemlerine sebep olabilir (%11-59). Özellikle kalp pili olan hastalarda gerekli tedbirler alınarak uygulanabilir. Üçten fazla sayıda seans veya toplamda 40 soktan fazla sayıdaki atılar uzun dönemda kalıcı hipertansiyona sebep olabileceğine dair yazılar olmasına rağmen tam kanıtlanmış değildir.İşlem üç seansdan fazla önerilmez.